5/42 Συντάγμα Ευζώνων: Οι αετοί της Ρούμελης

Στο πέρασμα των αιώνων πολλές χρυσές σελίδες έχουν γραφεί στο βιβλίο της Ελληνικής Ιστορίας. Σημαντικές είναι οι χρυσές σελίδες που με καρτερία, γενναιότητα και αίμα έχει γράψει το θρυλικό 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, το περίφημο “Seytan asker”, αποτελούμενο από Ρουμελιώτες που κρατούσαν ψηλά τη φλόγα της Ελλάδας, με δόξα και τιμή.

Οργάνωση και λειτουργία

Με την οργάνωση τακτικού στρατού (1867) και την καθιέρωση της καθολικής στρατολογίας, οι Ρουμελιώτες υπηρετούσαν τη θητεία τους κι έπαιρναν μέρος στους πολεμικούς αγώνες, κάτω από τη Διοίκηση της Μεραρχίας Στερεάς Ελλάδας.
Με έδρα τη Λαμία ιδρύθηκε η "Ταξιαρχία Μεσολογγίου". Σ’ αυτήν υπάγονταν το "4ο Σύνταγμα Πεζικού" με τρία τάγματα. Το "Τάγμα των Ευζώνων", είχε έδρα το Γαρδίκι. Το 1912, τα "Τάγματα Ευζώνων" έγιναν 6, για ν’ αποτελέσουν το "5/42 Σύνταγμα Ευζώνων", με έδρα τη Λαμία. Τμήματα των στρατιωτικών αυτών μονάδων στάθμευσαν, ανάλογα με τις ανάγκες εσωτερικής ασφάλειας (ληστοσυμμορίες κλπ.), στη Μακρακώμη και το Καρπενήσι.

Με τον Προσωρινό Οργανισμό του 1913 (Νόμος 85 της 29ης Νοεμβρίου 1913) συγκροτήθηκε η δομή του ελληνικού στρατού, με την οποία έλαβε μέρος στους πολέμους που ακολούθησαν (1914-1922). Έτσι το πεζικό αποτελούνταν από 42 συντάγματα, εκ των οποίων 5 ήταν ευζωνικά και 3 συντάγματα κρητών. Το σύνταγμα διαιρούνταν σε τρία τάγματα, το τάγμα σε τέσσερις λόχους, ο λόχος σε τρείς διμοιρίες και μία διμοιρία πολυβόλων. Τα συντάγματα κατανέμονταν σε 14 μεραρχίες. Η κάθε μεραρχία περιελάμβανε 3 συντάγματα. Τρείς μεραρχίες συγκροτούσαν ένα σώμα στρατού.
Το Α΄ Σώμα Στρατού με έδρα την Αθήνα περιελάμβανε την Ιη Μεραρχία με έδρα τη Λάρισα, την ΙΙα Μεραρχία με έδρα την Αθήνα και τη ΧΙΙΙη Μεραρχία με έδρα τη Χαλκίδα.
Η ΧΙΙΙη Μεραρχία αποτελούνταν από το 3ο Σύνταγμα Πεζικού με έδρα τη Χαλκίδα, το 2ο Σύνταγμα Πεζικού και το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων με έδρα τη Λαμία.
Η Λαμία υπήρξε η έδρα δύο σπουδαίων μονάδων του ελληνικού στρατού: του 2ου Συντάγματος Πεζικού και του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Στο 2ο Σύνταγμα Πεζικού υπηρετούσαν κληρωτοί και επιστρατευμένοι έφεδροι των νομών Φθιώτιδας, Βοιωτίας, Φωκίδας και Ευβοίας. Στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων καλούνταν οι κληρωτοί στρατεύσιμοι από τα ορεινά χωριά των νομών Φθιώτιδας, Ευρυτανίας, Φωκίδας και Βοιωτίας. Ήταν οι βουνίσιοι Ρουμελιώτες εύζωνοι, που έφεραν μέσα τους έντονη την κλέφτικη παράδοση της Ρούμελης.

Βαλκανικοί Πόλεμοι – Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος – Εκστρατεία Μεσημβρινής Ρωσίας

Στον πόλεμο 1912-13 το "Ευζωνικό" αγωνίσθηκε ηρωικά στα μέτωπα Μακεδονίας και Θράκης.
Την 1η Δεκεμβρίου 1916 το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων λόγω των φιλοβασιλικών πεποιθήσεων των αξιωματικών και οπλιτών του, μεταφέρθηκε από τη Λαμία στη Χαλκίδα κατόπιν τελεσιγράφου των αγγλογαλλικών δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ. Ήταν η περίοδος των Νοεμβριανών και του Εθνικού Διχασμού. Από τη Χαλκίδα αναχώρησε το 1918 για το μέτωπο του Στρυμόνα στη Μακεδονία.
Στις αρχές του 1919 δύο ελληνικές μεραρχίες, η ΙΙη και η ΧΙΙΙη, σύνολο 23.551 ανδρών, αναχώρησαν από τις Ελευθερές Καβάλας για την Ουκρανία. Σκοπός της αποστολής ήταν η καταστολή της μπολσεβίκικης επανάστασης. Υπό την ΧΙΙΙη Μεραρχία υπαγόταν και το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων. Η εκστρατεία τελείωσε άδοξα εξαιτίας της συντριπτικής υπεροχής των μπολσεβίκων του атаман Никифор Алекса́ндрович Григо́рьев (=οπλαρχηγός Νικηφόρ Αλεξάνδροβιτς Γκριγκόριεφ).
Στις μάχες στο μέτωπο του Δνείπερου ποταμού, χάθηκαν πολύτιμες ζωές συμπατριωτών μας ευζώνων. Όταν οι Γάλλοι, που παρακίνησαν την εκστρατεία, αποχώρησαν από τη Ρωσία, το εκστρατευτικό σώμα του στρατηγού Νίδερ, όπου υπαγόταν το "Ευζωνικό", συμπτύχθηκε προς τη Ρουμανία. Στο Γαλάτσι της Ρουμανίας οι ελληνικές δυνάμεις επιβιβάστηκαν σε πλοία και μέσω Δούναβη-Μαύρης Θάλασσας-Βοσπόρου-Αιγαίου μετέβησαν στη Σμύρνη.

Μικρασιατική Εκστρατεία

Στη Μικρά Ασία το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων αναδείχθηκε στην πιο επίλεκτη μονάδα του ελληνικού στρατού. Οι Τούρκοι το αποκαλούσαν σεϊτάν ασκέρ (τουρκ. seytanasker=ο στρατός του σατανά) εξαιτίας του πανικού που προκαλούσε με τα αιφνιδιαστικά χτυπήματά του. Το συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα αποκαλούσαν Καραπιπέρ (τουρκ. Kara Biber=μαύρο πιπέρι) εξαιτίας του μελαψού χρώματός του.
Με διοικητή τον Πλαστήρα και μέραρχο τον Κ. Μανέτα το "42ο Σύνταγμα Ευζώνων", πήρε μέρος σε πολλές μάχες στη Μαγνησία, Μενεμένη, Ουσάκ και Αφιόν Καραχισάρ. Κατά την προέλαση του, το Σύνταγμα έφτασε μέχρι το Καλέ-Γρότσο, πέρα από τον Σαγγάριο. Κατά την κατάρρευση του μετώπου το Σύνταγμα υπό την διοίκηση του Πλαστήρα κατάφερε να δώσει μάχες υποχωρώντας σε πλήρη τάξη και μαζεύοντας στρατιώτες από διαλυμένες μονάδες. Με την αντίσταση που προέβαλε στους Τούρκους, έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς πρόσφυγες να διαφύγουν. Ήταν η τελευταία ελληνική μονάδα που εγκατέλειψε τη Μικρά Ασία το Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 1922 και ώρα 1.15 τη νύχτα. Πρώτα όμως, κατόπιν εντολής του Πλαστήρα, στην προκυμαία του Τσεσμέ ο σαλπιστής σάλπισε τη «Θοδώρα», το πολεμικό εμβατήριο του Συντάγματος. Μετά την επιστροφή στην Πατρίδα, το Σύνταγμα εγκαταστάθηκε και πάλι στην Λαμία.
Την εποχή της Μικρασιατικής εκστρατείας το Σύνταγμα κυκλοφόρησε και την δική του εφημερίδα, την Φούντα. Η Φούντα πρωτοκυκλοφόρησε χειρόγραφη στις 20 Φεβρουαρίου 1922, εξασέλιδη, σε χαρτί κοινό του γραψίματος, ριγωμένο, με έξοδα του Συντάγματος των Ευζώνων του Πλαστήρα. Ο τίτλος του φύλλου ήταν δίχρωμος με μπλε και κόκκινο μολύβι, ένα φέσι κόκκινο και μπλε μακριά φούντα.
Εποποιΐα 1940 – 1941

Από τα μέσα Ιουλίου 1940 άρχισε η επιστράτευση των εφέδρων του Συντάγματος. Στις 10 το βράδυ της 4ης Σεπτεμβρίου 1940, υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη Ιπποκράτη Παπαδημητρόπουλου, αναχώρησε σιδηροδρομικά για Καλαμπάκα.
Όλος ο λαός της Λαμίας και των περιχώρων κατέκλυσε το Σιδηροδρομικό Σταθμό Λιανοκλαδίου για να ξεπροβοδίσει τους ευζώνους. Από την Καλαμπάκα με πορεία μέσω Μετσόβου μετέβη στα Γιάννενα. Υπήχθη στην VΙΙΙ Μεραχία Ηπείρου με μέραρχο τον τραυματισθέντα στη Μικρά Ασία και καταγόμενο από το Κλειτσό Ευρυτανίας Αντγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 βρέθηκε στην πρώτη γραμμή, μαζί με το 15ο Σύνταγμα Πεζικού Ιωαννίνων απέναντι από την τεθωρακισμένη ιταλική μεραρχία «Κένταυρος».
Αφού αποκρούσθηκε η ιταλική επίθεση, πρωταγωνίστησε στην ελληνική αντεπίθεση και με συνεχής αγώνες έφτασε μέχρι το Μάλι Σπάτ του Τεπελενίου.
Μετά την εισβολή των Γερμανών τον Απρίλιο του 1941, το 42 Σύνταγμα Ευζώνων οπισθοχώρησε προς τα Γιάννενα. Στο μαντείο της Δωδώνης παραδόθηκαν τα όπλα και το Σύνταγμα διαλύθηκε.
Επανίδρυση του 5/42 ΣΕ
Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων και το πολιτικό του σκέλος ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση) ήταν ουσιαστικά μια απόπειρα συγκρότησης ενός τρίτου πόλου μέσα στο αντιστασιακό κίνημα, ανάμεσα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ.

Τόσο ο στρατιωτικός αρχηγός του 5/42, συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, όσο και ο πολιτικός ηγέτης της ΕΚΚΑ, Γεώργιος Καρτάλης, είχαν τη φιλοδοξία να δώσουν στο 5/42 τον χαρακτήρα μιας απολιτικής αντιστασιακής δύναμης, αφοσιωμένης αποκλειστικά στον αντιστασιακό αγώνα. Οσον αφορά την ΕΚΚΑ, ο σκοπός ήταν να χαρτογραφήσουν πολιτικά την οργάνωση ανάμεσα στους κραταιούς αντιστασιακούς ανταγωνιστές της, κερδίζοντας έτσι το μετριοπαθές κέντρο που από την μία αντιμετώπιζε με τρόμο το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, από την άλλη όμως δυσπιστούσε απέναντι στον Σχη Ναπολέοντα Ζέρβα.
Το στοίχημα ήταν λογικό. Η συγκρότηση ενός ισχυρού τρίτου πόλου στο αντιστασιακό κίνημα θα μπορούσε να αναδιανείμει τις ισορροπίες δυνάμεων και να συμβάλει στην εκτόνωση της πόλωσης. Παρ’ όλα αυτά, τα γεγονότα εξελίχθηκαν διαφορετικά και διέψευσαν με τον τραγικότερο τρόπο τον συνταγματάρχη Ψαρρό.
Την 20 Απριλίου στην τοποθεσία Λυκοχορός Βουνιχώρας μπροστά στη κυανόλευκη έγινε η επίσημη τελετή της Ορκομωσίας παρουσία των Άγγλων και πλήθους οπαδών της Οργανώσεως οι οποίοι έσπευσαν να παρακολουθήσουν την συγκινητική αυτή τελετή.
Η 20η Απριλίου 1943 θα μείνει αλησμόνητη, σε όσους την έζησαν εκεί ψηλά στις ελεύθερες κορυφές της Γκιώνας, αλλά και ιστορική διότι υπήρξε η αφετηρία ενός εθνικού αγώνος προς απελευθέρωση και διάσωση της Ελληνικής φυλής.
Ο απλός εκείνος όρκος απαγγελόμενος από τον παπά ενός γειτονικού χωριού και επαναλαμβανώμενος με πίστη και ενθουσιασμό από τους Αξκους και Αντάρτες, έλεγε τα εξης: «Ορκίζομαι να φυλάττω πίστη εις την Πατρίδα να αγωνισθώ μέχρι της τελευταίας ρανίδος του αιματός μου για την εκδίωξη του κατακτητή να θεωρώ αδελφό μου και να συντρέχω κάθε Έλληνα σε οποιανδήποτε Οργάνωση και αν ανήκει αρκεί να πολεμά τον κατακτητή».
Ο Συντ/ρχης Ψαρρός μετά την ορκομωσία προσεφώνησε τους Αξκους και αντάρτες με συγκινητικά λόγια τονίσας ότι αποκλειστικός σκοπός του Συντάγματος ήταν, η απελευθέρωση της πατρίδος και ότι Αξκοι και Αντάρτες ουδεμία υποχρέωση πολιτικής, πολιτειακής , ή κοινωνικής φύσεως , αναλάμβαναν έναντι της οργανώσεως Ε.Κ.Κ.Α. Τούτο εγγράφει και στην Ημερησία Διαταγή του Συντάγματος. Τότε η οργάνωση ΕΑΣ μετωνομάσθη σε 5/42 Συντ. Ευζώνων. Πράγματι στο συγκροτηθέν Συνταγμα δόθηκε,τιμής ένεκεν το όνομα του συντάγματος της περιοχής "5/42 Συντ.Ευζ.", το οποίο διεκρίθη τόσο ειςτην Μικρά Ασία, όσο και κατά την Εποποιία της Αλβανίας.
Το Σύνταγμα τούτο των ανταρτών του Ψαρρού επέπρωτο να συνεχίσει την ένδοξο ιστορία του παλαιού, εναντίoν των κατακτητών και να σβήσει στο τέλος μέσα σε ποταμούς αίματος.

Το 5/42 και η ΕΚΚΑ δεν κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα στην αρένα του αντιστασιακού κινήματος. Το φιλόδοξο εγχείρημα που αποσκοπούσε στην ειρήνευση και την ενότητα μετατράπηκε τελικά σε ένα ακόμα θέατρο εμφύλιας βίας. Η υποψία και μόνο της συγκρότησης ενός τρίτου πόλου στο αντιστασιακό κίνημα εντατικοποίησε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τον αντικομμουνισμό και μετέτρεψε το Σύνταγμα από ελπιδοφόρο κυματοθραύστη σε επίζηλο μήλο της Εριδος. Οι δύο αντίθετοι πόλοι επιχείρησαν με κάθε μέσο να παραβιάσουν την ανεξαρτησία του 5/42-ΕΚΚΑ και να το τραβήξουν προς το μέρος τους. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ακολούθησε από την αρχή μια τακτική ασφυκτικής πολιτικής και στρατιωτικής πίεσης για να αναγκάσει το 5/42, είτε να ενταχθεί στους κόλπους του είτε να διαλυθεί. Λίγες ημέρες μετά την επίσημη συγκρότηση του Συντάγματος, δυνάμεις του ΕΛΑΣ αφόπλισαν τους άνδρες του τμήματος στη Στρώμνη της ορεινής Δωρίδας, ενώ σχεδόν αμέσως μετά την ανασυγκρότησή του, ο ΕΛΑΣ με ισχυρές δυνάμεις επιτέθηκε εκ νέου στο 5/42 στην Ταράτσα της Γκιώνας.
Αφοπλισμός του 5/42 Σ.Ε. στη Στρώμνη Γκιώνας
Το απόγευμα της 13ης Μαΐου, στη Στρώμνη, ο Άρης Βελουχιώτης με τους καπεταναίους που επεσκέφθησαν τον Συνταγματάρχη Ψαρρό, συνεζήτησαν φιλικότατα και συνεφώνησαν για κοινή αντιμετώπιση της Ιταλικής επίθεσης. Δυστυχώς παρά τα συμφωνηθέντα, ο Βελουχιώτης κατά τα μεσάνυχτα και μετά την υποκλοπή των συνθηματικών κύκλωσε το 5/42 με πολλαπλάσιες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και ζήτησε τελεσιγραφικά από τον Ψαρρό “Να διαλύσει το 5/42 σε 3 ώρες και να παραδώσει τον οπλισμό του στον ΕΛΑΣ, διαφορετικά θα κοκκίνιζαν τα νερά του Μόρνου από τη σφαγή”. Ο Ψαρρός κατάπληκτος από την σατανική πλεκτάνη του ΕΛΑΣ αποφάσισε να αυτοδιαλύσει το 5/42, για να αποφύγει την αιματοχυσία. Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός συλλαμβάνεται αιχμάλωτος από τον Άρη Βελουχιώτη και οδηγείται στο Μαυρολιθάρι, με επέμβαση όμως της Αγγλικής Αποστολής αφέθη ελεύθερος με τους αξιωματικούς του.Την 28ην του ίδιου μηνός εκδίδεται εντολή από το Αρχηγείο του ΕΛΑΣ να αποφεύγονται αφοπλισμοί και επιθέσεις εναντίον ανταρτών και άλλων Ανταρτικών Οργανώσεων και επί πλέον να επιστραφεί ο οπλισμός του 5/42. Και τα δύο όμως έμειναν στα χαρτιά.Αρκετοί αντάρτες του 5/42 που διέφυγαν ένοπλοι, απετέλεσαν βραδύτερα τον πυρήνα αναδημιουργίας του 5/42 Συντ/τος. Την 29ην Μαΐου εκλήθη ο Συντ/ρχης Ψαρρός στο στρατηγείο του MAYERS και παρουσία της τριπλής ηγεσίας του ΕΛΑΣ, του διαβίβασε την απόφαση του Στρατηγείου Μ. Ανατολής για την ανασυγκρότηση του 5/42. Την πρώτη μέρα του Ιουνίου ο Ψαρρός επέστρεψε στη Παρνασσίδα. Μέσα σε μια εβδομάδα το Σύνταγμα είχε πλήρως ανασυγκροτηθεί.
Επίθεση του ΕΛΑΣ στη Ταράτσα Γκιώνας
Στις 23 Ιουνίου χίλιοι περίπου αντάρτες του ΕΛΑΣ υπό τον Καπετάν Νικηφόρο επιτίθενται κατά των 200 ανταρτών του 5/42 ΣΕ στη περιοχή Ταράτσας της Γκιώνας. Ολοήμερη η μάχη. Το 5/42 είχε απώλειες τρεις νεκρούς: Τον Αξιωματικό της αεροπορίας Ηλία Τσίγκα και άλλους δυο αντάρτες, καθώς επίσης και πέντε τραυματίες. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ δεν ανακοινώθηκαν.

Καθώς η αναίτια επιθετικότητα του ΕΛΑΣ απέναντι στο 5/42 τροφοδοτούσε τον αντικομμουνισμό μεταξύ των μαχητών του Συντάγματος, άνοιγε όλο και πιο διάπλατα ένα παράθυρο ευκαιρίας για τους μοναρχικούς που επιδίωκαν να υπονομεύσουν τη μετριοπαθή ηγεσία του Ψαρρού και να παρασύρουν το Σύνταγμα στην εξυπηρέτηση της δικής τους ατζέντας. Λαμβάνοντας οδηγίες από την οργάνωση «Στρατιωτική Ιεραρχία», ο μοναρχικός λοχαγός Θύμιος Δεδούσης κατάφερε να συσπειρώσει γύρω του τους περισσότερους αξιωματικούς και αντάρτες του 5/42, επιδιώκοντας τη ρήξη με τον ΕΛΑΣ.
Επίθεση ΕΛΑΣ στο Ευπάλιο
Την 1ην Απριλίου 1944 οι κάτοικοι του Ευπαλίου Δωρίδος υποδέχθηκαν θερμά τους άνδρας του Δεδούση και το βράδυ διασκέδαζαν όλοι μαζί στο Γυμνάσιο του χωριού. Μετά τα μεσάνυχτα το Τάγμα του Κρόνου του ΕΛΑΣ επετέθη αιφνιδιαστικά για να αφοπλίσει το Τάγμα Δεδούση. Οι αντάρτες του 5/42 έκαναν αντεπίθεση, έδιωξαν τους επιτεθέντες και συνέλαβαν αιχμαλώτους. Στη μάχη σκοτώθηκε ένας αντάρτης του 5/42.
Η Τελική Διάλυση του 5/42
Μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων μεταξύ των τριών οργανώσεων ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ – 5/42 για τον σχηματισμόν Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος και ενοποίηση του αντάρτικου αγώνος, η ηγεσία του ΚΚΕ αποφάσισε να διαλύσει οριστικά το 5/42 που αποτελούσε σοβαρότατο εμπόδιο στη κάθοδο του ΕΛΑΣ προς Αθήνας για την κατάληψη της εξουσίας. Προς τούτο ο ΕΛΑΣ τον Μάρτη του 1944 κινητοποίησε πολλαπλάσιες δυνάμεις του 5/42 από διάφορες κατευθύνσεις προς την τοποθεσία Τρικόρφου – Κλήματος Δωρίδας, όπου τελικά συγκεντρώθηκαν τα τμήματα του 5/42 μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις μεγάλων Γερμανικών δυνάμεων στην Παρνασσίδα.
Της τελικής σύγκρουσης προηγήθηκαν σωρεία προκλητικών ενέργειών και επεισοδίων του ΕΛΑΣ εις βάρος του 5/42 Σ.Ε. στο Σερνικάκη από τον Νικηφόρον, απαγωγή Υπολ/γου Βλάικου και οπαδών του Συντάγματος, αφοπλισμός ανταρτών του 5/42 στην Ερατεινή από τον Κρόνον κλπ. Ο Λοχαγός Δεδούσης ευρισκόμενος στη Βόρεια Δωρίδα, μόλις πληροφορήθηκε τα γεγονότα αυτά, εθεώρησε καθήκον του να πάρει έκτακτα μέτρα άμυνας. Δια λόγους ασφαλείας δημιουργήθηκαν τα γεγονότα Πενταγιών – Κροκύλείου – Μανάγουλης – Καστρακίου, Τριζονίου (αφοπλισμοί, συλλήψεις, επιθέσεις κλπ).
Την 14-4-1944 ο Σιάντος. Γεν. Γραμματεύς του ΚΚΕ, δίδει την εντολή “Να ξεκαθαριστεί η κατάσταση με το 5/42 Σ.Ε. δυναμικά και κεραυνοβόλα χωρίς χρονοτριβές”. Η εντολή ανατέθηκε στον Άρη Βελουχιώτη. Το πρωί του Πάσχα (16 Απριλίου) και ενώ οι καμπάνες των χωριών καλούσαν τους Χριστιανούς στις εκκλησίες για το “Χρηστός Ανέστη” το Τάγμα Νικηφόρου επιτέθηκε σφοδρότατα από το χωριό Μαραθιά κατά των τμημάτων Κούτρα και Καϊμάρα προς διαρπαγή των εφοδίων του 5/42 Σ.Ε. (Σκάλα Καραΐσκου) και αποκοπή των τμημάτων αυτών από το υπόλοιπο του Συντάγματος που είχε εγκατασταθεί επί των υψωμάτων του κλήματος. Μετά την απόκρουση του ΕΛΑΣ ο Συντ/ρχης Ψαρρός απελευθέρωσε 60 αιχμαλώτους ΕΛΑΣίτες.
Στις 03:00 της 17 Απριλίου 1944 το 5/42 Σ.Ε. δέχεται αιφνιδιαστική και σφοδρότατη επίθεση σε όλο το μέτωπό του από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, που ήταν δεκαπλάσιες του Συντάγματος. Το 5/42 Σ.Ε. εξαναγκάσθηκε να αμυνθεί σθεναρά, πλην όμως ο αγώνας ήταν άνισος, οι δε απώλειες πολύ σημαντικές. Τα τμήματα του 5/42 πιεζόμενα αναγκάζονται να αναδιπλωθούν προς νότο και τελικά μετά τη διάσπαση του κλοιού του ΕΛΑΣ από το στρατηγείο Καϊμάρα να διαφύγουν προς ανατολάς και τμήμα 40 ανταρτών να διαφύγουν με βάρκα στην Πελοπόνησο. Έτσι διαλύθηκε το 5/42 Σ.Ε.
Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός, παρά τις επίμονες συστάσεις των Αξ/κων του να ακολουθήσει τα διαφυγόντα τμήματα και να σωθεί, αρνήθηκε και έμεινε στο “σκάλωμα”, όπου παραδόθηκε στο Τάγμα του Νικηφόρου, με σκοπό, όπως είπε, “Να περισώσει ότι μπορέσει, έστω και με προσωπική του θυσία”, εννοώντας τους αιχμαλώτους, τους τραυματίες και τους οπαδούς του Συντάγματος. Ο Νικηφόρος απέστειλε τούτον υπό συνοδεία στον Άρη Βελουχιώτη, αλλά δυστυχώς τον συνάντησε καθ’ οδόν ο εξτρεμιστής Ταγ/ρχης Ζούλας του ΕΛΑΣ ο οποίος τον εκτέλεσε, όπως αναγράφει ο ίδιος στην έκθεση του την 2/3/1951. “Τον Ψαρρό τον σκότωσα εγώ, όπως είμαστε σύμφωνοι με τον Άρη” (Βιβλίο Γρ. Φαράκου σελίδα 296).
Επίλογος
Οι χρυσές σελίδες που έγραψε το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων μένουν αθάνατες στην ιστορία της Πατρίδας. Σήμερα το ένδοξο «ευζωνικό» εξακολουθεί να προσφέρει τις υπηρεσίες του με έδρα την Κάλυμνο και με το πρωσονύμιο «ΔΕΛΒΙΝΑΚΙ», τοποθεσία όπου το Σύνταγμα έδωσε ηρωϊκούς αγώνες κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Η ιστορία, όμως, του Συντάγματος, το γεγονός ότι πολέμησε σε 2 ηπείρους σε πλήθος αγώνων, και προς αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας επιβάλλει τη μετονομασία του 5/42 ΣΕ σε «ΛΑΜΙΑ», στην αρχική έδρα του Συντάγματος, προς τιμή των αθάνατων ορεινών Ρουμελιωτών που επάνδρωσαν και τίμησαν το Σύνταγμα στα πέρατα του κόσμου. Η ιστορία συνεχώς αποδεικνύει και επιβεβαιώνει, και ο Εύζωνας στην Πλατεία Πάρκου Λαμίας, το περιμένει ως ελάχιστη ανταμοιβή. Γιατί στο κάτω – κάτω αυτός ξυπόλητος, με το μάνλιχερ στο χέρι, πιπιλώντας ένα χαλίκι, έκανε την Ελλάδα μεγάλη και όχι οι κοντόφθαλμοι, εθνικοί μειοδότες που συνεχίζουν να ξεπουλούν την χώρα, κηλιδώνοντας την χιλιάδων χρόνων ιστορία της.